Rosiński Bolesław (1884–1964), ksiądz, profesor antropologii uniwersytetów we Lwowie i Warszawie oraz ATK. Ur. 1 VIII w Warszawie, był synem Jana, urzędnika Archiwum Akt Dawnych, i Pauliny z Sikorskich, miał brata Ignacego, dyrektora cukrowni w Przeworsku.
Po ukończeniu szkoły realnej w Warszawie, studiował R. w l. 1902–7 teologię w Seminarium Duchownym i w r. 1907 został wyświęcony na kapłana. Do r. 1921 pracował jako katecheta w prywatnych szkołach średnich w Warszawie. Wcześnie zainteresował się antropologią, związał z pracownią antropologiczną przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa kierowaną przez Kazimierza Stołyhwę. Przekształciła się ona wnet w Instytut Nauk Antropologicznych Tow. Naukowego Warszawskiego (TNW). R. odbył pełne studia antropologiczne na wydz. matematyczno-przyrodniczym uniwersytetu w Monachium, a w l. 1918–19 w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie pod kierunkiem K. Stołyhwy i już wtedy zainteresował się także histologią, biologią ogólną, anatomią porównawczą, prehistorią. W trakcie studiów nagradzany był przez TNW za prace Badania antropologiczne nad żuchwami ziem polskich („Spraw. TNW” 1916) i Charakterystyka antropologiczna wsi Kaczyce i okolic Przeworska w Galicji (tamże 1917). W l. 1917–21 był asystentem Stołyhwy w Instytucie Nauk Antropologicznych TNW, w r. 1919–20 specjalizował się w antropologii u Jana Raszkego w Monachium. W r. 1921 R. nagle rozstał się ze Stołyhwą, przeniósł do Lwowa i związał z Janem Czekanowskim jako starszy asystent Katedry Antropologii i Etnografii Uniw. Lwow. Dn. 18 III t. r. doktoryzował się na tej uczelni na podstawie rozprawy Charakterystyka antropologiczna ludności powiatu pułtuskiego („Kosmos” 1923 s. 302–60), oparł się tu na materiale o wiele bogatszym niż klasyk tej dyscypliny F. Galton. Dn. 22 II 1926 habilitował się we Lwowie na podstawie pracy Wyspa Kreta przedhistoryczna i współczesna pod względem antropologicznym („Kosmos” 1925 z. 2–3). W l. 1929–30 badał antropologicznie polską najstarszą emigrację w Teksasie. W l. 1930–9 był adiunktem (od r. 1934 jako tytularny profesor antropologii). Na Uniw. Lwow. wykładał na Wydz. Humanistycznym antropologię zoologiczną, antropologię ras, antropologię części miękkich, rozwój płodowy i pozapłodowy człowieka, wstęp do biometrii, wstęp do antropometrii, osteologię porównawczą, antropomorfologię głowy, szyi i tułowia, system trawienny, nerwowy i krwionośny człowieka, genetykę populacyjną, antropologię rozwojową.
W czasie drugiej wojny światowej był R. asystentem antropologii (z tytułem profesora) radzieckiego Instytutu Medycznego i kierownikiem katedry histologii; w l. 1942–4 pełnił tę samą funkcję w ramach Medizinische Fachkurse, a następnie w l. 1944–6 był profesorem antropologii i kierownikiem katedry histologii na wydz. biologicznym Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie, gdzie wykładał też anatomię i antropologię.
Potem R. wyjechał do Warszawy, gdzie w l. 1946–8 kierował odbudowanym przez siebie Zakładem Antropologii na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Warsz. (do r. 1948 jako profesor kontraktowy), w l. 1948–53 na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi jako profesor nadzwycz. Wykładał wtedy anatomię i fizjologię człowieka dla przyrodników, antropologię ogólną oraz Słowiańszczyzny dla geografów, zoologów, prehistoryków. Jego uczniami byli wtedy m. in. Aleksander Lech Godlewski, Jerzy Dąbski, Andrzej Wierciński, Czesław Czapow, Jerzy Płudowski, Napoleon Wolański, Brunon Miszkiewicz, Halina Delega; współpracowali z nim Eugeniusz Geblewicz, Marta Frankowska, Stanisław Wisłocki, Maria Jabłońska, Stanisław Krukierek. Gdy pod naciskiem teorii Łysenki zaatakowano generalnie polską szkołę antropologiczną, R. został 31 XII 1953 przeniesiony na emeryturę, ale z miejsca objął na ATK w r. 1954 jako profesor nadzwycz. kierownictwo Zakładu Antropologicznego przy Katedrze Filozofii Przyrody na Wydz. Filozofii Chrześcijańskiej; od razu zorganizował Zakład i jego bibliotekę; wykładał antropologię ogólną, rozwojową, antropogenezę, nowe wykopaliska antropologiczne. Pracował tam do śmierci. Jego uczniami byli m. in. Leszek Sarama, Karol Boboli, A. Wierciński, Tadeusz Górski. Zarazem w l. 1954–60 był proboszczem parafii Św. Teresy (ul. Tamka 4a), gdzie z tytułu wieku przeszedł na emeryturę.
R. był uczonym niezwykle pracowitym i filarem lwowskiej syntetycznej szkoły antropologicznej. Przyszło mu działać w okresie rozkwitu polskiej antropologii, uznawanej do r. 1955 za czołową w krajach słowiańskich. W swej działalności łączył empiryczny kierunek morfologiczny z zastosowaniem metod statystycznych, dzięki którym obalał przestarzałe teorie. Opublikował ponad 70 prac z antropologii morfologicznej, fizjologicznej, ekologicznej, historycznej, stosowanej, opartych na żmudnych badaniach większych grup ludzkich. Był pionierem badań nad dziedzicznością; należą tu m. in. prace: Z badań nad dziedzicznością człowieka („Przegl. Dentystyczny” 1928 s. 61, 69), wspomniana rozprawa doktorska, Emigracja polska w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej („Zagadnienia rasy” z. I), The American People of Polish Origin in Texas (New York 1932). Wyniki kontroli genetycznej 800 polskich rodzin spod Pułtuska oraz małopolskich i śląskich emigrantów do USA uznano za najważniejsze osiągnięcia w tym kierunku, uzasadniające polską tezę mendelistycznego dziedziczenia typu morfologicznego. Bardzo wczesnym wkładem do dziedziczenia barwy oczu i włosów były jego prace O dziedziczeniu barwy oczu u człowieka („Przegl. Antropologiczny” 1946–7 s. 32–45) oraz O dziedziczeniu barwy włosów u człowieka („Spraw. TNW” 1947–8, Wydz. IV s. 43–71), w których zaatakował obowiązujący od r. 1907 pogląd G. i C. Davenportów, że barwę oczu dziedziczy się mendelistycznie, a przy krzyżowaniu oczu jasne ustępują ciemnym, co respektowano przy kwestionowaniu ojcostwa. R. natomiast udowodnił, że w ogólności dzieci są bardziej ciemnookie niż rodzice, liczniejsze od jasnookich, że barwy oczu nie dziedziczy się schematycznie, że dominacja lub recesywizm cech wynika z różnicy ras, że np. w Polsce niebieskookość nordyczna dominuje nad ciemnookością armenoidalną i śródziemnomorską, ale sama ustępuje przed ciemnookością laponoidalną. Podobnie udowodnił, że nie ma mowy o dominacji krótkogłowości nad długogłowością (co było do tego czasu panującym w nauce poglądem), bo krótkogłowe elementy armenoidalne i laponoidalne dominują w krzyżówkach nad nordycznymi, te zaś nad długogłowością śródziemnomorską, inne krzyżówki dają formy pośrednie. Wbrew tezie F. Boasa z r. 1913, że dzieciom imigrantów do USA wydłuża się kształt głowy, co miało być dowodem wpływu środowiska geograficznego na mechanizm dziedziczenia, wykazał R. (Emigracje europejskie do Stanów Zjednoczonych pod względem antropologicznym, „Arch. Lwow. Tow. Nauk.” 1934 s. 301–50), że u Polaków w Texasie na przestrzeni trzech pokoleń nie wystąpiły takie zmiany, podobnie jak u Włochów, choć zdarzały się czasem u Czechów i Słowaków; badał też czynniki adaptacyjne w populacji emigrantów europejskich w USA.
Wbrew szkole biometrycznej w sprawie doboru małżeńskiego wykazał R. (Dobór małżeński, w: „Pamiętnik I Zjazdu Anatomiczno-Zoologicznego”, W. 1927, Z zagadnień doboru ludzi, „Zagadnienia Rasy” 1927 z. 11–12), że kojarzenie osobników antropologicznie podobnych występuje tylko u ludności zasiedziałej, gdzie przeważa tendencja do zawierania małżeństw w najbliższej okolicy i przy jednakowym stopniu zamożności, i że zjawisko to zanika przy przeniesieniu się do miast bądź na emigracji. Stwierdził, że obserwowany na świecie zanik elementu armenoidalnego właśnie w Polsce mniej był widoczny wobec małej skłonności tej grupy do emigracji. Z antropologii historycznej publikował ważne prace o wzroście ludności przedhistorycznej w Polsce, polskich czaszkach neolitycznych, o najstarszych wykopaliskach kostnych Afryki, przedhistorycznych Krety, Polinezji, o szczątkach kostnych rodziców Chopina. Z antropologii stosowanej ogłosił m. in. prace: Wyniki badań nad personelem latającym wojskowym i turystycznym oraz nad kandydatami do oficerskiej szkoły lotniczej („Przegl. Antropologiczny” 1948 s. 252–66), Metoda antropologiczna w procesach o ojcostwo („Prawo i Życie” 1961 z. 3). Z zakresu etnogenezy dostarczył nowych danych do zagadnień antropogenezy i systematyzacji rasy białej człowieka, wydał m. in. Zagadnienie etnogenezy w antropologii polskiej („Przegl. Antropologiczny” 1955 z. 1), Podstawy materiałowe antropogenezy („Człowiek w Czasie i Przestrzeni” 1958 z. 3). Dla studentów Uniw. Warsz. i ATK opracował podręcznik Anatomia i fizjologia człowieka (W. 1952–4, I–IV).
W l. 1928–49 R. był członkiem redakcji „Przeglądu Antropologicznego” (do r. 1939 wiceredaktorem), uczestniczył w międzynarodowych kongresach antropologicznych w Pradze (1924), w Paryżu (1924, 1960), Amsterdamie i Genewie (1927), Brukseli (1948), eugenicznych (Nowy Jork 1932), genetycznych (Ithaca, USA, 1932), Słowiańskich Geografów i Etnografów (Kraków 1927), w krajowych Zjazdach Lekarzy i Przyrodników Polskich, występując zawsze z oryginalnymi referatami. Był członkiem przybranym Lwowskiego Tow. Naukowego, rzeczywistym TNW, Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika, Polskiego Tow. Zoologicznego, Polskiego Tow. Anatomicznego, Polskiego Tow. Antropologicznego, Institut International d’Antropologie w Paryżu. R. zmarł 20 XI 1964 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 94 nr 415). Uczniowie ufundowali mu na nagrobku tablicę pamiątkową.
Ćwirko-Godycki M., Bibliografia antropologii polskiej od roku 1956 do 1965, „Przegl. Antropologiczny” 1967 z. 2; Wrzosek A., Bibliografia antropologii polskiej do roku 1955, Wr. 1959 I; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Enc. Powsz. (PWN); Biogramy uczonych pol., Cz. 2; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Elenchus cleri saecularis ac regularis archidioecesis varsaviensis pro anno Domini 1914, W. 1914; Składy osobowe i programy wykładów UJK 1922–1939; Składy osobowe i spisy wykładów Uniw. Warszawskiego 1949–1954; Składy osobowe i spisy wykładów ATK 1956–1964; Katalog kościołów i duchowieństwa Archidiecezji Warszawskiej za rok 1935, W. 1935; – Bałtruszajtys G., Samodzielni pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1961, „Roczniki Uniw. Warsz.” R. 3: 1962 s. 122; Czekanowski J., Antropologia polska w międzywojennym dwudziestoleciu 1919–1939, W. 1948 (częściowa bibliogr.); tenże, Działalność Zakładu Antropologiczno-Etnologicznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie w piętnastoleciu 1914–1928, Lw. 1931 s. 1, 7–10 (częściowa bibliogr.); tenże, 100 lat antropologii polskiej, Wr. 1956; tenże, Zarys historii antropologii polskiej, Kr. 1948 s. 35; Dwadzieścia lat Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie 1954–1974, W. 1976 s. 20, 334–5, 339–41, 376, 400 (częściowa bibliogr.); Teoria i empiria w polskiej szkole antropologicznej, P. 1985 s. 41, 44, 52, 57, 68–9, 108–9, 130–2; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; – Schematismus Archidioecesis Leopoliensis ritus latini, Lw. 1932; Sprawozdanie Tow. Naukowego we Lwowie 1930 s. 169–71 (częściowa bibliogr.); – „Roczn. TNW” 1948 s. 75–7 (częściowa bibliogr.); „Studia Theologica Varsaviensia” 1965 z. 2 s. 609–10; – Nekrologi: „Przegl. Antropologiczny” 1965 s. 206, 347, „Tyg. Powsz.” 1964 nr 49, „Życie Warszawy” 1964 nr z 21 i 24 XI; – Arch. PAN: Zespół „Minerva”.
Stanisław Marian Brzozowski